Mittwoch, 10. September 2014

Qasje ndryshe mbi çështjen e mërgimit

  • Vetëm për ata që vendlindjen nuk e njohin për parajsën e tyre të përjetëshme, por përbuzjen e tyre të përditshme! Z.A.R
 
Nga Zejnepe Alili-Rexhepi
 
Një qasje ndryshe mbi çështjen e MËRGIMIT, shikur nga një këndvështrim tjetërsoj!
Me këtë rast, përjashtim bëjnë të gjithë ata mërgimtarë, të cilët kudo që ndodhen nëpër botë, e ruajnë gjuhën dhe kontribuojnë për çështjen shqiptare, madje nuk e fshenin identitetin për ta pasur më të lehtë ambientimin në dhe të huaj, por me krenari e pranojnë që janë shqiptarë, duke reflektuar virtytet e kombit!
 
 
MËRGIMI - Si të pagëzohet ndryshe???
 
Dikur, mendoja se shpirti aventurier i individit, thuajse gjithmonë paraprihej nga kërkesat e patjetërsueshme të kohës, shenjat e fatit që duhej të ndiqeshin. Dhe këto sigurisht s’janë të pakta. Eh, për këtë dilemë një shkrimtar i njohur brazilian, fitues i çmimit Nobel, do të thoshte: “Vetëm një rreth të zgjedhurish e njihte domethënien magjike”, pra, s’do mend… të shenjave që duhet të ndiqen duke sajuar “rrugën vetjake”, por çuditërisht të vragëzuar nga një forcë tjetër, ndoshta e padukshme për syrin e zakonshëm, por gjithsesi e mbinatyrshme… Mos vallë, me këtë rast kemi të bëjmë me simbolikën e pamohueshme: “ZAHIR”, të “të padukshmes” që të përvetëson, të pushton…?!
Atëherë, le të mendojmë se ZAHIRI “është diçka që pasi e ke parë ose prekur një herë, nuk e harron më kurrë dhe, pak nga pak, pushton të gjitha mendimet tona, deri sa na bën të çmendemi”.
Duke shfletuar ca poezi (të njërës nga veprat e mia poetike), ndalem më vëmendshëm nëpër vargje... Në çast, sikur më tërheq poezia, “Ndiqe kohën”, sepse është njëra nga ato që të nxisin ndjenjën e krenarisë vetjake, por edhe keqardhjen kolektive, njëkohësisht. Janë këto vargje të një poezie të shkruar shumë kohë më parë, gjatë kohës kur isha studente.
 
Në tingujt e lahutës së lashtë
toka përjetoi të dridhura!
Trastat u vunë në kraharor.
Buka nuk gatuhet më!
 
Është fare lehtë të kuptohet se prej nga frymëzimi i këtillë i vargjeve, motivi i këtij llojit! Mjafton që mbrëmjeve të bredhësh në qytetin tim që është mbushur plot e përplot mërgimtarë “modernë”, që flasin thuajse të gjitha gjuhët e botës, po sigurisht në mesin e atyre gjuhëve mungon vetëm një gjuhë, gjuha e të parëve të tyre ose ajo flitet e cunguar dhe e mbushur plot fjalë të huaja duke filluar nga fjalët më të thjeshta (fyerje-sharjet) deri tek fjalët profesionale.
Po në këtë valë tërbimi “të kuptueshëm”, s’di ku mund të katandisemi vallë!?
Një gjë është e njohur, pa një imazh të mirëfilltë të kulturës etnike, s’do të kemi vlerë të merituar në kulturën botërore! Në këtë, besoj se pajtohemi të gjithë!!!
Sërish e lexoj poezinë dhe mundohem të deshifroj çdo fjalë, çdo varg të shkruar në të. Mendoj se vargjet e kësaj poezie, janë shumë aktuale edhe sot. Ndoshta, sepse ky rrugëtim lidhet për një pasion kalimtar!
 
Ti që legjendën e ktheve në përrallë,
ëndrrat i gremise nëpër rrugët e botës,
vetëm për një metelik më tepër!
Harrove gjakun e kujt e mbaje,
krenarinë e ktheve në lëmoshë
për një “Ti amo” e “Sagapo”
ndërrove gjuhën më të këndshme
nga varrezat që rrënkojnë shqip.
 
Atëbotë, më vjen ndërmend shprehja e lashtë “Guri peshon në vend të vet”. Kjo temë për mërgimtarët tanë, dikur qe një argument me interes, “por tani më nuk hynë në kuriozitetet e tyre të përditshme”. Dhe, përdëllimi vazhdon! Të zbrazëta mbetën pragjet e shtëpive, të shkretuara kopshtet... Edhe lotët e mallit u shterën më, pasi braktisjet e atyre kullave, të ndërtuara me djersë e gjak, janë të shpeshta, të përditshme. Ishte kjo një dilemë që trajtohej mjaft mirë tek shkrimtarët tanë të Rilindjes, por edhe më vonë në letërsinë bashkëkohore. Mjafton këtë temë ta përmbledhim në një simbolikë “Tymi i votrës së fikur”. Pra, s’është e largët dhe e harruar ajo kohë. Realiteti i mërgimtarëve tanë është ende i hidhur, ndoshta ka ndryshuar vetëm drejtimi i rrugëve që marrin.
Dikur, së paku gjenim ngushëllim se mërgimi ishte tejet i dhembshëm dhe i dhunshëm (shpërnguljet nga pushteti i huaj), kurse sot, ndjenjat tona janë të zbrazëta, të udhëhequra nga lakmia e pakufishme për stoli pa vlerë. Ndoshta kjo bëri që ndjenjat tona të jenë të tilla. Madje, djersa e punës së atyre, në mërgim derdhet vetëm për ngritjen e “kullave”. Pastaj, të mburren me kullat e paprekura, të lëna në mëshirën e fatit, të cilat me dhembje e kujtojnë gjallërinë e fëmijërisë së tyre të kaluar në to... Këtë ndjenjë, e ka përshkruar bukur poeti tetovar Nexhat Pustina (1926-1982), në vargjet e poezisë “Nostalgjia e mërgimtarëve”:
 
Një valixhe shtëpi tokë
Me të ecin nëpër botë
Sot një lajm nga Parisi
Nesër letër nga Brindizi.
 
Një ditë, pa hamendje, këto kulla do të shemben nga koha, derisa ata bredhin rrugëve të botës, duke belbëzuar pak “zvicerançen”, “gjermançen” e “italiançen”, me idenë se janë gjuhë kulture, ndërsa ata që i flasin janë më të kulturuar se të tjerët. Po kjo, s’na kujton gjë tjetër pos “Levantinëve” të F. Konicës, kategori njerëzish që harrojnë se krenarinë dhe identitetin kombëtar para botës ua jep vetëm gjuha amtare - si simbol parësor i kulturës së popujve.
Skenat e tilla janë bërë pothuajse të zakonshme në qytetin tim. Sa shpejt harrojmë apo nuk e dimë fare se shqipja jonë është shumë më e begatshme dhe melodike?! Madje këtë, a nuk e kanë portretizuar shumë mendje të ndritura të kulturës sonë… po këtë e ka shënuar që moti Naim Frashëri i madh. Mendoj, nëse çdo popull identifikohet përmes traditave të bukura, atëherë duhet ditur se njerëzit janë ata që duhet t’i ruajnë dhe kultivojnë traditat e mirëfillta dhe si të tilla t’i prezantojnë para botës. Nëse ne besojmë në vlerat e larta të traditës sonë, atëherë pikërisht ky besim le të jetë dëshmi e një të kaluare lavdiplote dhe le të na prijë me virtytet e mrekullueshme të Rilindjes shqiptare!
S’di deri kur do të nisemi shtigjeve pa kthim, duke lënë vatra të braktisura dhe plagë të hapura?! Po sërish pritja e ankthshme në pragjet e shtëpive është e njëjtë. i pashuar mbetet edhe malli i fëmijëve, lokeve që presin me shikimin e ngulitur kah pragu i shtëpisë, malli i nuseve “me vello të bardhë”, që brengosen për dashurinë dhe fatin e tyre të pa zot.
Cilat gjurmë i ndjekim pra??? Lehtësimin e brengës së gjithmbarshme apo ëndrrën vetjake që kemi zgjedhur pa vrarë mendjen për identitet kombëtar?! Le të besojmë në atë që ndjejmë dhe duam të besojmë!
Pa koment! I tmerrshëm është mërgimi! Bredhjet e mërgimtarëve nëpër shtigje pa kthim, vazhdojnë ende. Sytë humben në pritje… dhe pritjet bëhen të padurueshme. Vetëm se, pritjet e dikurshme nëpër binarët e trenave janë zëvendësuar me ankth pritjesh për fluturimin e aeroplanëve. Po mërgimi mbetet po ai. Mban po të njëjtën vulë të trishtë… S’ka si të pagëzohet ndryshe!
 
Botuar në gazetën: “Koha”, Shkup, 18 korrik 2007.
Botuar në revistën: “Shqiptarja”, v. VIII, nr. 1, Tetovë, 2007.

Fadil Curri - Letërsi mërgimtare (IV)

MUHAMET LUMA, 
KY RREZATUES POETIK
I AT(DHE)DASHURISË

Muhamet Luma: “Në shesh të shpirtit”(poezi), SHB “Ada”, Tiranë 2013

Nuk kishin gabuar fare redaktori Hasan Qyqalla dhe recensenti Demir Gjergji që kishin vënë firmën e lejimit që dorëshkrimi poetik i Muhamet Lumës të botohet dhe që shtëpia botuese e kishte nxjerrë tufën me poezi si libër ”Në shesh të shpirtit”. Sepse, bren
da kopertinave të tij ishte një botë poetike që rrezantonte ide e bukuri të fjalës së shkruar. Edhe mua më ka ndodhur që të më bien në duar krijimet e autorëve të panjohur, por në mëdyshjen time vulën e vendimit kritik e jepte vet cilësia poetike që hasej. Sigurisht këtë përvojë do ta kenë pasur dy oponentër letrarë të botimit.

Emblema poetike e Muhamet Lumës në këtë libër gërshetohet me titullin e shkrimi tim kritik - Ati, Dheu e Dashuria, preokupime të autorit që shtrihen në tre ciklet: “MUZ-ikë mbrëmjeje”, MUZ-at e mallit” dhe “MUZ-gjet e mëmëdheut”. Rrënjën leksike MUZ e shpërndan si frymëzim sibilor në tërë librin, thuajse barabarësisht. Rifjalësimi i rrënjës MUZ krijon trinitetin-shtyllë të librit.

Autori duket se është vetëm menaxhues i frymëzimit dhe formesimit poetik të tij, sepse udhëhiqet nga busolla poetike, përplot mall, identitet, figurshmëri, shpirtësi, ndërkohësi, mitologji, heroizëm, përditshmëri, trashëgimi, natyrshmëri, përkujdesje, e tj. Nëpër këto shembuj e dukuri endet treshi përmbajtësor.

Dashuria në poezi ka identitet shqiptar, me këtë racë. Jo vetëm që është letrare, por e kufishme. Identitetin per objektin-frymëzimin dashuror ia japin epitetet Perëndeshë, Hyjni, shtojzovalle, Zana e Malit, pastaj edhe të modernes; mistikë, valë, enigmë e pazbërthyer, buzëqeshje e tj. Pos kësaj, dashurinë shqiptare e bën edhe më joshëse pavdkeshmëria e Lasgushit e Serembes, ndaj shkolla e shprehjes shpirtërore si ndikim duket. Poashtu, e njeh shpirtin erotik folklorik autori, kur dëshiron të mos dalë agimi dhe të zgjatet nata në dashuri të pambarimtë, ngjashëm si te vargjet e folklorit tosk “Ulu mal të dalë hëna”. Së këndejmi, në të shprehurit dashuror të Lumës vërehet dëshira të mos dalë hëna dhe të zgjasë dashuria, kurse në këngën shqipe toske dëshirohet të dalë hëna, sepse mezi presin dashnorët të pllakosë terri dhe të takohen, si janë marrë vesh rëndomë. Dashuri e formatit mbarëkombëtr. Pra, në të dy shembujt letrarë kemi përshkrim të dashurisë së mishëruar. Sepse, në të ka puhthje që shuan zjarrminë, të cilën nuk e shuan as bora e Himalajeve gjatë natës që është vjedhur nga dashuria. Erotika në poezinë e Lumës nuk shprehet me njeri, por me shpirtësi, si kënaqësi e përgjithësuar, virtyt, finsikwri erotike.

Në poezi vërehen lojëra fjalësh e shprehjesh. MALI e MALLI janë të shkruar dendur nëpër vargje, jo vetëm si trysni rime, por edhe si metaforë e madhështisë së mallit identik me të malit. Loja me shprehje i jep domethënie dykuptimëshe ndonjë herë përshkrimit, si është krahasimi “sy i zi” dhe epiteti “Qershi”. Përcaktimin e lë në ëndjen e lexuesit. Lojë fjalësh mund të kuptohet edhe risemantizimi i rrënjës MUZ, që mund të ketë ndërmendje të Muzës, si frymëzim ose si MUZE e muzikave, ikjeve të mbrëmjeve, të mallit dhe të muzgjeve të mëmëdheut, si konservim në një vend të shprehjeve dhe rrezatimeve të autorit. Dashuria është me dëshmi trualllsore, e këndshme kur Sharri fle; identifikohet me një emër e një dëshirë, edhe kur rrufeja djeg tërë rrobat(teshat) e saj, që të jetë me të lakuriqësia. Në poezi vërehet shpirti i ndezur, ndaj nuk dëshiron të zhgenjehet në këtë botë e të ik nga jeta me pengun e dashurisë.

Se treshi frymëzimor është gërshetim, bindemi në vargjet kur dëshmon poetikisht, se kur ka lindur, asnjë pos tokës nuk ka pasur aty. Pra, është i pari njeri në këtë tokë dhe vetëm shqiponjat kanë fluturar rrotull, që dëshmon qenësinë e tij fillestare, historinë e banimit inicial edhe të dashurisë. Për tokën është i lidhur edhe binomi AT+DHE=(AT)DHE, në të cilin qarkullojnë njerëz e kohëra, fate e pafate, virtytet e veset, fitoret e dështimet. Atdheu për poetin nga shumë arsye është pengu i jetës së tij, ku buron dashuria e e ndaluar, e censuruar, individualisht e vrarë dhe e gjembosur në kufi, kolektivisht prore armiqësore. Edhe këtu kemi gjeografinë e shpirtit të shpërndarë andej-këndej. Atdheun e letrarizon, qoftë me njeriun baba e gjysh, qoftë me Kaçanikun e Sharrin, qoftë me Shqipërinë e Çamërinë e imagjinuar gjatë 100-vjetorit të shtetit shqiptar modern të Jovetes, për të cilët dëshmitarë janë heronjtë, si na qorton këtu përkushtimi ndaj Abdylgafurit. Njeriu shqiptar, përkundër mynxyrave, me plisin e barëdhë mbi kokë shton oxhaqe të plang-jetës në këto troje, për mikun e ka derën hapur vazhdimisht, por nëse i prek në sedër, e mban edhe sëpatën për armikun. Mallin për atdheun nuk e shuan mrekullia e Rajnës gjermane, bile as që do të shkruajë poezi në gjuhë tjera, nëse fillimisht nuk kumbon shqip.

Ndërkohësia i ngjan një personazhi metaforik. Në të fuqi shprehëse ka syçeltësinë dhe sypatrembur e udhëheq atë në betejat rrezatuese. I vie keq që Hasan Pishtina në Tiranë u rivra, nuk e do flamurin me ngjyra të rreme evropiane, por vetëm atë të Vlorës. Bile, i porosit Kalorësit e improvizuar të Pavarësisë jubilare të kthejnë kah varret. Droja nga rimashtrimi është porosi për vigjilencë atdhetare.

Më poshtë do të përpiqem lexuesve që nuke kanë librin, t’ua kujtoj simptomën e trikohësisë me ogurin në horizontin e fatit kolektiv:

a). E SHKUARA duket me përvoja të hidhura, mashtrime tkurrëse për tokën e shpirtin shqiptar:

“Merreni!
Merreni historinë dhe prapë shkruajeni ndryshe,
Përdhosni dhe varret, përdhosni të parët,
Nuk është hera e parë që në dorë u mbeti,
Historinë e kombit ta shkruajnë tregtarët.”

b). E TASHMJA duket shumë e brishtë, jopërdëftuese, e mangët, e pavullnetshme dhe e zhgënjyer nga binomi “bëmë – nuk morëm”;

“Dhe prapë mos ngurroni t’u ndani dekorata
Gjeneralëve të huaj që dje na masakruan,
N’ bajoneta mbanin embrionet tona,
Vranë, djegën e prenë, me endje përdhunuan.”


c). E ARDHMJA duket qortuese për rimashtrimin e mundshëm të atyre që pandehen “shteti e kombi jam jam unë” dhe që janë me lakmi vetjake:

“Merrni edhe atë copë të Atdheut të mbetur,
Ashtu të gjymtuar, nxirreni pazareve,
Për një çmim kolltuku, mos ngurroni, shiteni,
Nuk është hera e parë që është n’ duar të kusarëve.”


Trazimet e shqetësimet i bën më trishtuese pyetja retorike e Zanës së Malit, se në ka mbetur gjak kreshnikësh( tradita heroike e atdheruajtjes shqiptare si kulturë sot) dhe se a mos po tkurret edhe më tej Jutbina(gjeografia e etnisë shqiptare), që nënkuptimisht është fuqi poetike që shpreh shpresën për mbijetimin si shpëtim. Bile, poezia dedikuar gjyshit është himn e simbol i shpëtimit të Vetes dhe hapërimit të mëtejmë, kod i shërimit të brengës letrare për Njeriun Trikohesh, Dashurinë dhe Dheun në Rozafën poetike të Muhamet Lumës.