Mittwoch, 25. Mai 2016

Korb i bardhë

„Kur të vdes lerni vajtoret të më vajtojnë se unë kaherë kam vdekur.“

Nga Nazmi Rudari

Kurrë nuk kisha besuar atëherë kur kisha marrur për herë të parë librin e parë të poezive të poetit që nuk e dija së ku jetonte, por që e dija së nuk jetonte më në Kosovë, por që e dija së ishte i padëshirueshëm për regjimin, dhe së librin e tij e lexoja krejtësisht fshehur, pothuajse në të njëjtin tension sikur kur i kisha lexuar tregimet e para të Afem Demaqit disa javë para romanit „Gjarpijt e gjakut“ Pra kishte hyrë ajo përmbledhje e vogël poezish në radhën e librave të ndaluar që bartej vetëm dorë pas dore e sidomos puna ishte keqësuar shumë pas një deklarate që kishte dhënë shkrimtari diku jasht nese nuk gabohem në Romë, një gazete italjane, por edhe në disa vende tjera të Evropës ku në artikujt që mund t´i numëroje në gishta që shkruheshin kundër Jugosllavisë atëherë e cila me propogande e saj të fortë kishte arritur t´i mbushi mendjen, jo pak shteteve së ajo ishte shteti ideal, dhe i së ardhmës së njerëzimit, dhe ja pra këtë ikon po dilka e „po e prishka“, ja një armik i saj një shqiptar i „ikur qellimisht“ për të propoganduar kundër saj...E kisha lexuar pothuajse çdo ditë atë përmbledhje dhe t´ju them të drejtën edhe pse e hollë prej librave më të hollë, që kisha lexuar ndonjëherë, pos titullin i cili diçka me grishte poezia e librit“ Një fyell nder male“, nuk ishte e zoja të më mirrte me vete dhe unë si për qudi e lexoja edhe një herë nga frika mos ishte faji tek unë, tek qëndrimi im inferior e jo tek pëmbajtja dhe vlera e poezisë...Kisha dëshirë të më pëlqente kjo poezi e cila ishte shkruar vetëm dy vite pas lindjës sime, pra në njëfarë mënyre ishim moshatar me te, dhe e kisha mik edhe kohe, edhe ideje, edhe dëshire, pra doja ajo të linte mbresa të fuqishme, sikur që kishte lënë Hamleti i Shekspirit, Komedia hyjnore e Dantes, Dekameroni i Bokaqës, poezia e Lazgushit dhe e Nolit, e Mjedes e sidomos poezia e Fishtës. e shumë e shumë libra që i kisha lexuar më vemendje e dashuri, por jo ky libër, me këtë tufë poezish, më mabnin jasht, në sipërfaqe dhe as nuk futeshin në shpirtin tim, e as lejonin të zhytesha në to...Një ndjenjë të këtillë e kisha pasur kur botova librin „Helm e Gjak“. Në fakt nuk kisha dëshirë që asnjë lexues të mos njihej kështu kur të lexonte poezitë e mia.

Ta lë për njëherë tjetër thash, por kjo ndodhi gjithnjë e gjithëmonë, derisa hasa librin e dytë të Martinit e ai ishte „Kënga e vërrinit“që ishte botuar kur unë i kisha vetëm tre vjet. Ky libër disi më mbështolli shumë më ngrohët dhe ishte më afër më mua si i ri. Por lidhja ime me Martinin që nuk e kisha parë kurrë do të jetë e fortë. Për qudi të zotit, do t´i kem librat e tij në dorë, papritmas dhe pak ditë pas botimit, të gjitha. Por libri që mua më bindi së Martini ishte një artist i madh, dhe i rrall në letërsinë jo vetëm shqiptare, do të jetë libri i prozës „Shkundullima“ të cilin e kisha marr dhuratë bashk me librin tjetër të Martinit romanin „Rrathët.“ Këta dy libra ishin dhurata më e mirë që më kishte dhënë dikush pas vitit 1981. Pra ishin vitet që më kishin qitur përpara dhe shpesh e harroje edhe nënën që të ka lindur, por edhe babanë që të ka rritur. Prandaj thënë sinqerisht e isha lënë e qitur Martinin, edhe pse e dija së ai në Itali, më Ernest Koliqin("Shejzat" e te cilit i lexoja herë pas herë) e në Gjermani me ndonjë tjetër, kurrësesi nuk do të parnonin të heshtnin para dhunës dhe padrejtësisë që i bëhej popullit shqiptar e liridashës, por të robruar e të përdhunuar rëndë e gjatë të Kosovës. Dhe poezia e parë që hapa tashti dhe po e lexoi kur po shkruaj kujtimet përball melankolisë dhe dhëmbjës e mallit të fortë ka një optimoizëm dhe dashuri mospërfillse. Pra kjo:
“Elegji e Parë” ofron dëshirën dhe amanetin e poetit që të kryhet cerimonia në mënyrë tradizionale,dhe të mos u ndalohet të qajnë e vajtojnë të vdekurin së do t´ishte paradoksale, sikur e kanë vajtuar e qajtur më vjet si mërgimtarin e ndjekur nga atdhue i tij që rrugën e kthimit ia mbylli dhuna…

Ku kam me qenë i këputun
nga mundi i vjetve të rrëpita sa ai shkamb, 
mos të vijë keq ty, Taze, për mue 
të shtrimë mbi drrasat e vdekjes, 
kingj i gatuem për flije.
Leni plakat të qajnë mbi mue at ditë 
për njerzit e vet, vdekë qysh kur.

E shihni pra, është e njëjëta kërkesë. Poeti nuk i frikohet vdekjës. Nuk përton as të vdes, por nuk e dëmton, as vajtimi, as kuja, një pse janë pjesë e traditës dhe ky nuk i ka ikur asaj asnjëherë. Dy pse ky vaj ka mundur të bëhet atij në cilendo ditë dhe në cilendo kremte së ka qenë i varrosur së gjalli. Pra po kthehet në varr, për të jetuar. Se kaherë së gjalli ka qenë i vdekur. Le të vajtohen gjithë të vdekurit që jetojnë se se paku edhe në vaj jetojnë, ata, si duhet dhe më mirë se shumë të gjallë. Edhe vajtimi ka shumë shtresime dhe vajtoret e kanë, pos shkak, të vdekurin se ato qajnë jo të vdekurin sa të dashurit e vet të vdekur…

Edhe një amanet, moj grue:
kur vdiq im atë, premë dy qe
me ngimun të unshmit e thneglat e lamit 
me grimca buke.
Por unë do të vdes mes njerzve gjithmonë
të ngishëm,
prandej ndër drekët e mija qitni 
vetëm kafe të idhta.

Dhe ky është kontrasti edhe i jetës edhe i vdekjës. Materialisht mirë, fizikisht mirë, por shpirtrisht "pelim", zi, katran, prandaj kafe të idhëta. Nese dikush është në gjendje të gjejë fillimin e kujtimit që gjallëron të vdekurit. Kurse pala tjetër e uritur e varfër, por nuk ka varfëri shpirtërore, prandaj atayre nuk u duhet meditimi, por pasja dhe tejkalimi i zgripsit egzistencial…
Kanë ndërruar kohët dhe tradita duhe poashtu të evolojë. Më nuk është nevojë egzstenciale as sociale në atdheun e poetit buka. Prandaj nuk ka, pse mundohet askush nga familja, të kthej drekë së njerëzit tashmë janë të ngopur, e jo të uritur, si për kohën e të jatit, prandaj atyre duhet t´u qiten, vetëm kafe të idhta.... qe të kenë kohë të meditojnë…

Nuk e kisha besuar atëherë së pikërisht, unë vetë do të marr rrugën edhe më të ndezur të Martinit, nuk e kisha besuar atëherë së amanetet e Martinit mund të ishin edhe të mijat, dhe së edhe poezia e tij elegjia e parë, do të ngerthente dëshirën që kur të vdes“ lerni vajtort t´më vajtojnë së unë kaherë kam vdekur , së njeriut në secilën ndarje i vdes diçka nga qenja e mërgimtari secilën ditë ka mos asgjë kujtimin për ndarjën dhe vdes në këmbë...

Nuk e kam ditur atëherë dhe nuk e kisha besuar së do të shetisë vjetë të tëra rrugët e Visbadenit ku kishte shetitr Martini ynë të cilin nuk e pash kurrë, por kisha dashur sikur të kisha mundësi ta shihja...Por, jo kurrë, unë e ai do të takohem vetëm më vaprat e lëna...Unë e di se kam shumëçka të përbashkët më Martin Camajan. Dhe mua më ka ndodh kjo në jetë. Asnjë shkrimtar që mua më ka ra në dorë si fëmijë, nuk është e mundur të mos kemi shumëçka të përbashkë. Unë them se Martini ishte një prej krijuesve që ishte lënë anash jo për frikën politike, po më shumë për shkak se ai do të mirrte vendin, që i takon, meritor në letërsinë shqiptare, dhe unë nuk frikohem të them publikisht se ai, ishte një prej poetve më të rëndsishëm të shekullit që kaloi, mbase edhe më i rëndësishmi. E Kjo ishte edhe mbetet një e përbashkët e imja më këtë krijues. E dyta është lindja dhe edukimi, në malin verior shqiptar të Kosovës dhe kjo ndodh, saktësisht me mua dhe jam i lumtur, po aq sa ai, sepse heret si fëmijë jam i lodhur më traditën e cila në malësinë shqiptare, ajo, se pari vie me gojë si janë , këngë, përralla , legjenda , ritet, mitet dhe thëniet e barinjve malore, mes të cilëve Martini, por edhe unë, kemi kaluar rininë. Kjo besoj, unë, është një pasuri, një thesar, qe ndikon në imagjinatën, edukimin shpirtërore e mental të të riut dhe fëmijës duke i dhuraur gjërat elementare jetësore që nejriut i duhën gjithë jetën...

Për mrekulli të zotit, për çka nuk kisha besuar kurrë, kur kisha lexuar librin e tij, të parë dhe e kisha lexuar si nxënës i shollës së mesme, e as kur mora, disa libra, që ai, m´i kishte dërguar prej Mynihut ose për të sqaruar më mirë unë librat i mora nga një mike e imja e cila kishte aso kohe respekt të veçntë për mua, dhe unë i lexova më vëndje, por jo nuk kisha besuar se pak vite më vonë, unë, do të marr rugën pikërisht për Gjermani, dhe atje, do të jetojë e krijoj më shumë se 20 vite. Në motive të poezisë, ndryshojmë, sepse ai temë kryesore e ka vetminë kurse unë e kam temë kryesore dashurinë...Edhe ai edhe unë, por sidomos unë jam i lidhur shumë më portretin e dashurisë, e se dashurës sime, e cila çëllimisht emërohet, dhe në poezi merr emra të ndryshëm. Në qendër te jetës, tek të dy këta krijues, sikur bredh dhe bënë kerdi vetmia. Edhe paraqitja e përpjekjeve, për të komunikuar, që ipen si deshtim të Martini, tek unë paraqiten edhe si revoltë, dhe kjo nuk ndryshon qellimin, e as mundësinë e realizimit artistik. Ne të dy unet poetike është i theksuar dëshmimi egzestencial. Pra motivet shtrohen me lehtësi dhe nuk mungojnë, as figurat e fuqishme prej krahasimi e deri tek Metafora. Forma dhe përmbajtja saktësisht iu kanë nënshtruar qellimit dhe ama asnjë fjalë nuk i lihet stihisë e as rastësisë.

Në popull dhe në besimin e tij, Korbi është i zi, se është i mallkaur, kurse korbi i bardh është një qenje e cila i ka shpëtuar mallkimit me punë, me shpirt, me gjendje fizike dhe shpirtërore dhe këtë figurë e kisha përdorur si i ri si metaforë, por kurrë nuk e di e kam marrur drejtpërdrejt prej Martini apo e kam hasur edhe diku pos mitologjisë gojore, të cilën nëna ime e shpjegonte, si korb shekullor i cili jeton më gjatë, dhe më shërbimin që i bë të mirës, e fiton shenjnën, se më nuk është metaforë, as simbol i së keqës, si korbi i Allen Poes. Ka të ngjarë qe dytë e kemi hetuar dhe trashiguar, nga miti dhe legjenda popullore të cilën e sqarova më lart.

Por në jetën e vetmisë së madhe njeriu është në gjendje të komunikoj edhe më vdekjën edhe më të vdekurit dhe prandaj përputhet shumë kjo jetë më të varrosurin për së gjalli sepse është njeriu de faktori edhe i kushtëzuar drejtpërdrejt, nga rethanat për të cilat askush nuk është fajtor, se askush nuk mund t´ia siell as vendlindjen e as shtëpinë e as atdheun me veti, por edhe ngurrimi për t´i takuar me përplotmëri atdheut të dytë shkakton gjendje shumë të kufizuar dhe të mbyllur në Metastazë.

Por ne kemi edhe shumë gjëra të ndryshme dhe origjinale. Edhe ritmi edhe qendrimi edhe mjetet e realizimit, edhe stili, por edhe përmbajtja na veçojnë prej nejri tjetrit. Edhe pse Camaj jeton mbi 50 vite jasht atdheut, ai vërtet është"korb i bardh". Është tepër paqësor. Për çka unë nuk mund të mburrem. Jam i lumtur që pata kontakt si fëmijë më këtë krijues dhe mburrëm më punën e tij, por pikëllohem shumë kur mendoj se ai pikërisht ai sikur edhe unë vet u takon pendave që pjesën më të madhe të jetës e krijimit e deshtën dhe e mbajtën të varrosur për së gjalli,